بررسی بیوسیستماتیک جنس asteraceae) taraxacum wiggers)با تأکید بر مطالعات گرده شناسی، بذر شناسی و کاریولوژی در شمال شرق ایران

جنس گل قاصد یکی از جنس های مهم تیره مرکبان بوده و تاکنون بیش از 2500 گونه آن از سراسر دنیا گزارش شده است. بر اساس فلور ایرانیکا (van soest 1976) 11 بخش، 55 گونه، 2 زیرگونه و 6 فرم گل قاصد در نقاط مختلف ایران پراکنش دارد که از میان آنها 9 گونه انحصاری ایران می باشد. گل قاصد گیاهی چند ساله با کاربردهای فراوان است که به دلیل هیبریداسیون فراوان، آپومیکسی و همچنین حضور گونه های مشابه یکی از مشکل ترین جنس ها برای تاکسونومیست هاست. گونه های این جنس از لحاظ ویژگی های ریخت شناسی بسیار متنوع بوده و بسیاری از مشکلات تاکسونومی مابین گونه های این جنس به صورت حل نشده باقی مانده است. بررسی منابع نشان می دهد که تاکنون پژوهش های اندکی در مورد گرده شناسی، بذر و سیتوژنتیک گونه های این جنس در جهان صورت گرفته و تحقیق حاضر برای اولین بار در ایران ارائه می گردد. مطالعه ی کنونی با هدف تعیین مرز میان گونه های این جنس در استان های خراسان با استفاده از صفات ریخت شناسی،گرده شناسی، صفات بذر و کاریوتایپ صورت گرفته است. به این منظور مطالعات بر روی نمونه های هرباریوم دانشگاه فردوسی مشهد (fumh) و نمونه های جمع آوری شده طی فصل رویشی سال 1390 انجام شد. در این مطالعه 13 گونه و دو فرم برای خراسان معرفی و مرز میان آن ها مشخص گردید. در بخش مطالعات ریخت شناسی، پس از جمع آوری نمونه ها و شناسایی آنها، نقشه پراکنش گونه ها و کلید شناسایی آنها بر اساس صفات اصلی تهیه گردید. در بخش مطالعات تاکسونومی عددی، 49 صفت کمی و کیفی در گونه های مذکور مورد بررسی قرار گرفت و معنا داری اختلاف صفات ارزیابی شده، با استفاده از آزمون های kruskal-wallis h و one-way anova تعیین شد و صفات متمایز کننده به کمک آنالیز های مولفه ی اصلی (pca) و خوشه ای (ca) مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه ی گرده شناسی نیز به روش ارتمن با استفاده از میکروسکوپ نوری و الکترونی انجام گردید. نتایج حاصل از مطالعات گرده با اینکه تفاوت میان گونه ها را نشان داد ولی مطابقت زیادی با مطالعات ریخت شناسی انجام شده بر روی گونه های این جنس نداشت. اما مطالعات بذر (ریز ریخت-شناسی سطح بذر) تا حد زیادی گونه های این جنس را از یکدیگر تفکیک کرده و نتایج حاصل از مطالعه ی ریخت شناسی را تأیید نمود. در بخش مطالعات سیتوژنتیکی، جمعیت های مختلف مربوط به 5 گونه گل قاصد مورد بررسی قرار گرفت و تعداد کروموزوم ها و سطح پلوئیدی آنها تعیین شده و کاریوتایپ و ایدئوگرام مربوطه تهیه گردید. این مطالعات نشان داد که گونه های مورد مطالعه از نظر تعداد کروموزوم در سه گروه دیپلوئید (2n?2x?16)، تریپلوئید (2n?3x?24) و پنتاپلوئید (2n?5x?40) قرار می گیرند. در ادامه طول بازوهای کروموزوم ها اندازه گیری شده و بر اساس جدول لوان و همکاران، نوع کروموزوم ها و مطابق روش استبینز تقارن کاریوتایپی گونه ها مشخص گردید. کلمات کلیدی: taraxacum، ریخت شناسی، گرده شناسی، مطالعه ی بذر، کاریوتایپ، آنالیز مولفه ی اصلی، آنالیز خوشه ای.